الکترولیت‌ها، ترکیب‌هایی هستند که به‌طور طبیعی در اندام انسان وجود دارند. آنها عملکردهای فیزولوژیکی بدن را کنترل و راه اندازی می‌کنند. برخی از الکترولیت‌ها به شرح زیر هستند:
- فسفات؛
- پتاسیم؛
- سدیم؛
- کلسیم؛
- کلرید؛
- منیزیم.
این عناصر در خون و به‌طور کلی تمام مایعات بدن و ادرار وجود دارند. همچنین در غذاها، نوشیدنی‌ها و مکمل‌ها وجود نیز یافت می‌شوند. اختلالات الکترولیتی زمانی رخ می‌دهند که مقدار الکترولیت‌ها در بدن بیش از حد بالا یا پایین باشد.
در صورت خروج الکترولیت‌ها از حالت تعادل، می‌توانند بر بخش حیاتی بدن تاثیر گذار باشد. عدم تعادل بالای الکترولیت می‌تواند باعث مشکلات جدی مثل کما، تشنج و ایست قلبی شود.
علائم اختلالات الکترولیتی
اشکال ضعیف اختلالات الکترولیتی ممکن است هیچ گونه علامتی نداشته باشند. این علائم تا زمانی که در یک آزمایش خون دیده نشوند، غیر قابل تشخیص هستند. این علائم معمولاً زمانی که یک اختلال خاص، شدیدتر می‌شود ظاهر می‌شوند. همه عدم تعادل‌های الکترولیتی علائم مشابهی ندارند، اما بسیاری از آنها دارای علائم مشابه زیر هستند:
- گیجی؛
- سردرد دائمی؛
- بی حسی یا حس سوزن سوزن شدن بی حالی؛
- تکان‌های عصبی یا تشنج؛
- حالت تهوع؛
- استفراغ؛
- ضربان قلب سریع؛
- خستگی بیش از حد؛
- ضربان قلب نامنظم؛
- گرفتگی عضلانی؛
- ضعف عضلانی؛
- تحریک پذیری بالا؛
- اسهال یا یبوست؛
- گرفتگی عضلات شکم.
علل اختلال الکترولیتی
اختلالات الکترولیتی معمولاً به‌دلیل از دست دادن مایعات در بدن پس از استفراغ‌های طولانی مدت، اسهال یا عرق کردن زیاد ایجاد می‌شوند. برخی از داروهای خاص نیز باعث اختلالات الکترولیتی می‌شوند. در بعضی موارد، دلیل اصلی این عامل، بیماری‌های حاد هستند. علت دقیق ممکن است بر اساس نوع خاصی از ااین بیماری متفاوت باشد.
انواع اختلالات الکترولیت
در بررسی اختلالات الکترولیتی سطح بالای الکترولیت با پیشوند «هایپر» (بیشتر از حدو سطح پایین آنها با پیشوند «هیپو» (کمتر از حد) مورد استفاده قرار می‌گیرند.
- شرایط حاصل از عدم تعادل الکترولیتی:
- منیزیم: هایپر منزیمی و هیپو منزیمی؛
- فسفات: هایپرفسفاتمی و هیپوفسفاتمی؛
- کلسیم: هیپرکلسمی و هیپو کلسمی؛
- پتاسیم: هایپرکالمی و هیپوکالمی؛
- کلرید: هایپرکلرومی و هیپوکلرومی؛
- سدیم: هایپرناترمی و هیپوناترمی.
کلسیم
کلسیم یک ماده معدنی ضروری است که بدن برای ثابت نگه داشتن فشار خون و کنترل انقباض عضلانی مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنین در ساخت استخوان‌های تازه و قوی نقش دارد.
هیپرکلسمی در شرایط زیر رخ می‌دهد:
- انواع سرطان مثل سرطان ریه و پستان
- بیماری‌های کلیه
- اختلالات تیروئید
- بیماری‌های ریه
- استفاده بیش از حد از آنتی اسیدها
- داروهایی مانند لیتیوم، تئوفیلین
- علائم هیپو کلسمی نیز عبارت‌اند از:
- پانکراتیت؛
- کمبود ویتامین دی؛
- سرطان پروستات؛
- هیپوپاراتیروئیدی؛
- نارسایی‌های کلیوی؛
- سوئ جذب مواد مغذی؛
- برخی داروهای خاص.
کلرید
کلرید برای حفظ تعادل مایعات بدن لازم است.
هایپرکلرومی به دلایل زیر رخ می‌دهد:
- کم آبی زیاد؛
- نارسایی‌های کلیه؛
- دیالیز.
هیپوکلرومی که غالباً به‌دلیل اختلالات الکترولیتی سدیم و پتاسیم پدید می‌آید به دلائل زیر رخ می‌دهد:
- اختلالات غذا؛
- فیبروز سیستیک؛
- نارسایی کلیوی شدید؛
- نیش عقرب.
منیزیم
منیزیم عملکردهایی همچون انقباض عضلانی، عملکرد قلب و ریتم ضربان قلب را تنظیم می‌کند.
اختلالات الکترولیتی مربوط به این عنصر، یعنی هایپر منیزیمی در درجه اول بر مبتلایان به بیماری ادیسون و بیماری مرحله نهایی کلیوی تاثیر گذار است.
اما هیپومنیزیمی به دلائل زیر پدید می‌آید:
- مصرف زیاد الکل؛
- تعریق بیش از حد؛
- اسهال مزمن؛
- سوءتغذیه؛
- سو جذب؛
- نارسایی قلبی؛
- داروهای خاص.
فسفات
کلیه‌ها، استخوان‌ها و روده‌ها به‌منظور تعادل سطح فسفات در بدن عمل می‌کنند. فسفات برای طیف گسترده‌ای از عملکردهای بدن ضروری و با کلسیم در ارتباط نزدیک است.
هایپرفسفاتمی ممکن است به‌دلیل مسائل زیر رخ دهد:
- مشکلات تنفسی؛
- سطح کلسیم بسیار پایین؛
- بیماری‌های مزمن کلیوی؛
- کم کاری پاراتیروئید؛
- آسیب عضلانی یا تروما شدید؛
- سندرم لیز تومور؛
- مصرف زیاد الکل؛
- استفاده بیش از حد از مواد حاوی فسفات.
پتاسیم
پتاسیم برای تنظیم عملکرد قلب، حفظ اعصاب و ماهیچه‌های سالم مورد استفاده قرار می‌گیرد.
هایپرکالمی یکی از اختلالات الکترولیتی است، این اختلال در شرایط حاد می‌تواند کشنده باشد. هایپرکالمی بنابر دلائل زیر پدید می‌آید:
- نارسایی‌های کلیوی؛
- کم آبی شدید بدن؛
- اسیدوز شدید؛
- داروهای خاص.
- هیپوکالمی اغلب در اثر موارد زیر رخ می‌دهد:
- استفراغ یا اسهال شدید؛
- اختلالات اشتها؛
- کم آبی؛
- برخی داروهای خاص.
سدیم
سدیم برای حفظ تعادل مایعات و برای طبع بدن حیاتی است. همچنین به تنظیم عملکرد اعصاب مرکزی و محیطی و انقباض عضلانی کمک می‌کند.
هایپرناترمی ممکن است ناشی از مشکلات زیر باشد:
- مصرف کم آب؛
- از دست دادن بیش از حد مایعات موجود در بدن؛
- برخی داروهای خاص.
- علل شایع هیپوناترمی به شرح زیر است:
- از دست دادن مایعات از طریق پوست؛
- استفراغ یا اسهال دائمی؛
- تغذیه نامناسب؛
- زیاده روی در مصرف الکل؛
- مصرف آب بیش از حد؛
- اختلالات تیروئید، هیپوتالاموس یا غدد فوق کلیوی؛
- نارسایی کبد؛
- نارسایی قلب؛
- نارسایی کلیه؛
- برخی داروهای خاص.
تشخیص اختلالات الکترولیتی
یک آزمایش خون ساده می‌تواند مقدار الکترولیت‌های موجود در بدن را تشخیص دهد. آزمایش خونی که عملکردهای کلیه را مشخص می‌کند نیز مناسب خواهد بود. پزشک معالج شاید معاینات فیزیکی انجام دهد یا آزمایش‌های بیشتری را تجویز کند تا نتیجه مشکلات پیش آمده را بررسی کند. برای مثال، هایپرناترمی (سدیم بیش از حد) می‌تواند سبب از بین رفتن خاصیت ارتجاعی و کشسانی پوست بشود.. معالج همچنین ممکن است رفلکس بدن را نیز بررسی کنند، چون هم کاهش و هم افزایش الکترولیت بر رفلکس تاثیر گذارند. یا شاید ممکن است نوار قلب را برای شما تجویز کند، زیرا همان طور که گفته شد، اختلالات الکترولیتی بر عملکرد قلب نیز تاثیر گذار هستند. یک ردیاب الکتریکی به‌منظور بررسی ریتم‌ها یا تغییرات ECG یا EKG حاصل از مشکلات الکترولیتی، کافی است.
درمان عدم تعادل الکترولیتی
معالجات معمول به شرح زیر هستند:
تزریق داخل وریدی
تزریق داخل وریدی مایعاتی همچون سدیم کلرید، در آب رسانی مجدد بدن مفید هستند. این روش درمانی هنگام کمبود آب بدن ناشی از استفراغ یا اسهال مورد استفاده قرار می‌گیرد. برای حل مشکلات ناشی از کمبود مواد معدنی، مکمل‌های الکترولیتی و نیز به مایعات تزریقی داخل وریدی اضافه می‌شوند
داروهای خاص
این داروها می‌توانند به‌سرعت تعادل الکترولیتی را به بدن بازگردانند. همچنین می‌توانند بدن در هنگام درمان‌های دیگر از برخی آسیب‌ها حفظ کنند. این ارو ها شامل کلرید منیزیم، گلوکونات کلسیم و کلرید پتاسیم هستند.
مکمل‌های خوراکی
از مکمل‌های خوراکی معمولاً برای اصلاح اختلالات مزمن معدنی استفاده می‌شود.
این داروها یا مکمل‌ها به شرح زیر می‌باشند:
- کلسیم؛
- کلرید پتاسیم؛
- اکسید منیزیم؛
- پیوندهای فسفات.
این موارد بسته به نوع اختلالات الکترولیتی می‌توانند جایگزین برخی عناصر از تعادل خارج شده شوند. پس از اینکه این اختلالات برطرف شدند، معالج علت اصلی این اختلال را درمان خواهد کرد.
همودیالیز
همانطور که از نامش پیداست، نوعی دیالیز است که که برای دفع آب اضافه موجود در خون مورد استفاده قرار می‌گیرد. یکی از اصلی‌ترین روش‌های دسترسی رگ‌های خونی به کلیه مصنوعی، ایجاد منفذهایی از طریق جراحی است که به‌طور مداوم در این فرایند مورد استفاده قرار می‌گیرند. این نقاط ورودی به بدن این امکان را می‌دهد تا مقدار بیشتری خون در طول فرایند جراحی در بدن جریان پیدا کند. هنگامی که اختلالات الکترولیتی در اثر آسیب‌های ناگهانی کلیه ایجاد شوند و سایر درمان‌ها بی تاثیر باشند، این امکان وجود دارد که از همودیالیز استفاده شود. اگر مشکلات الکترولیتی شما در حدی مزمن باشد که احتمال مرگ وجود داشته باشد، پزشک باید از درمان همودیالیز استفاده کند.
کلام آخر
برای جلوگیری از این اختلالات توصیه‌های زیر را جدی بگیرید.
- در صورت استفراغ و اسهال طولانی مدت، و یا تعریق ناگهانی و فراوان، بدن خود را پرآب نگه دارید.
- اگر دائماً علائم اختلالات الکترولیت را دارید، به پزشک مراجعه فرمایید.
- همچنین اگر داروهایی مصرف می‌کنید که منجر به اختلالات الکترولیتی می‌شوند، به‌سرعت پزشک خود را مطلع کرده تا داروی جایگزین تجویز کند.